شهر مشهد در کشور ایران دارای رتبه اول در زمینه حاشیه ­نشینی است، چیزی حدود یک­ سوم جمعیت شهر در حاشیه شهر مشهد ساکن هستند یعنی جمعیتی بالغ بر 1.200.000 نفر که طبق آمار رسمی یک­ هفتم جمعیت حاشیه ­نشین در کل کشور را شامل می­شود. به خودی خود این می­ تواند یک فاجعه باشد و بستری آماده و بالقوه برای وقوع یک بحران بسیار پیچیده. از نظر جغرافیایی نیز این پهنه از شهرمشهد به مانند یک کمربند U شکل اطراف مشهد را در مناطق 2،3،4،5،6 و 7 دربرگرفته است. جمیع این موضوعات و البته دیگر مسائل مرتبط مانند تنوع قومی و نژادی، مذاهب متفاوت دینی، مسائل اجتماعی مختلف، فقر فراگیر و دیگر مسائلی از این دست منجر به این شده که این محدوده از شهر مشهد نیازمند یک فکر و برنامه جدی برای پیشرفت باشد. مدیریت شهری به ­عنوان مهمترین ارگان اثرگذار در بستر شهرها می ­بایست فکری جدی برای رفع مشکلات و معضلات آن نماید و برنامه­ ای کوتاه مدت برای جلوگیری از گسترش این مشکلات و نیز برنامه­ ای بلندمدت برای رفع مشکلات و احیای زیرساخت­ های متناسب با آن داشته باشد.

همانطور که بیان شد، مشکلات و مسائل مربوط به پهنه حاشیه شهر مشهد بعضا خرد و بعضاً کلان می­باشد و از تنوع موضوعی نسبتاً برخوردار است، موضوعاتی شامل مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، امنیتی، مذهبی، آموزشی، ورزشی، بهداشتی و رفاه عمومی. از این میان به نظر بنده 5 مورد از مشکلات این پهنه از اهمیتی دوچندان برخوردار است که نیازمند رسیدگی جدی و اهتمام مسئولین برای جلوگیری از گسترش بیشتر مشکل و نیز رفع فوری آن است که عبارتست از:

عدم شناخت دقیق نیازها، ظرفیت­ها و راه­ حل­ مشکلات بصورت محله به محله: مشخصاً دم آگاهی دقیق از مشکلات و نیازهای محلات حاشیه شهر مشهد متناسب با ظرفیت­های محلی و متفاوت هرکدام خود یکی از اصلی­ترین مشکلات می­ باشد. لذا به نظر می­رسد برای رفع محرومیت در این محلات ابتدا به جهت شناخت ریشه‌ای مشکلات مناطق حاشیه‌ای شهر می­ بایست طرحی به نام طرح شناخت محلات و توازن طبقاتی به مرحله اجرا گذاشته شود. در این طرح بافت جمعیتی و امکانات موجود محلات حاشیه شهر مشهد شناسایی شده و با دیگر محلات قیاس می‌گردد؛ ابعاد مختلف محرومیت این محلات از جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی مدیریتی شناسایی می‌شود. همچنین ظرفیت‌های بالقوه این محلات برای پیشرفت در تمامی جنبه‌های مذکور مورد بررسی قرار گرفته و تعیین می‌گردد. در اجرای این طرح می‌توان از توانایی اهالی محلی نیز بهره گرفته شود که دراینصورت مسائل بهتر و دقیق‌تر کارشناسی خواهدشد. همچنین در این طرح جامع کمیت ه­ای برای پیگیری و به سرانجام رساندن نتایج آن درنظر گرفته خواهد شد. درنهایت خروجی این طرح مصوباتی خواهد بود که در کمیسیون‌های شورای شهر مشهد مصوب شده و به شهرداری و یا حتی دیگر ارگان­ ها ابلاغ خواهد شد تا در جهت رفع این محرومیت‌ها برآیند.

یکی دیگر از مهمترین مشکلات حاشیه شهر مشهد، بلاتکلیفی زمین­ها و اراضی رها شده در حاشیه شهر است. نه­ تنها این موضوع خود به تنهایی مشکل­ ساز است بلکه اثرات و حواشی آن نیز مشکلات عدیده­ای را ایجاد کرده است. یکی از این مشکلات جانبی ساخت و سازهای غیرمجاز این مناطق است. دلیل اصلی رخ­داد این مشکل، نبود قانون دقیق درخصوص مسائل شهرسازی پیرامون مشهد است یعنی عدم ابلاغ طرح تفضیلی شهر مشهد که البته اخیراً به سرانجام رسیده و درحال پیگیری است؛ لیکن گویا این کلاف سردرگم قرار بر آرامش و سکون ندارد؛ چراکه مقدمات مطالعات طرح جامع شهر مشهد در سال 1388 شروع شده و بالاخره بعد از فراز و نشیب بسیار و با وجود کاستی­ هایی فاحش (مانند عدم تطابق طرح ابلاغی با طرح مصوب شورای برنامه ­ریزی استان) در سال 1396 ابلاغ شده و از آن زمان تاکنون هنوز طرح تفضیلی که می­بایست منبعث از آن باشد، ابلاغ نشده و در مراحل تصویب و پیگیری است. این درحالیست که عمر مطالعات طرح جامع تنها 10 سال است و درصورت ابلاغ طرح تفضیلی عملاً بلااستفاده خواهد بود و طبعاً مشکلات پیش­ بینی نشده­­ ای را ایجاد خواهد نمود. در این راستا به نظر می­رسد مشکل اصلی در خصوص حاشیه جایی بروز خواهد کرد که طرح­های تفضیلی هفت­گانه شهر مشهد، چندان منطبق با نیاز بومی پهنه حاشیه شهر مشهد نباشد. علی ­ای حالٍ باتوجه به اصل قانون بد بهتر از بی­ قانونی است، با تصویب و ابلاغ هرچه سریعتر طرح تفضیلی می­ توان امید داشت، مشکل اراضی رها شده حاشیه شهر مشهد تاحدود زیادی حل و فصل شود. همچنین گره این مشکل در تعامل با دیگر ارگان­ها مانند آستان قدس رضوی، اوقاف و ستاد اجرایی فرامین امام خمینی (ره) خواهد بود.

یکی دیگر از مشکلات مناطق حاشیه شهر بعنوان مناطق کم‌بهره و محروم، نبود اقتصادی پویا و سالم و البته فقر فراگیر است. مباحث و مشکلات معیشتی اهالی حاشیه شهر مشهد یک مشکل ریشه ­ای است که با تزریق محدود برخی کمک­های مردمی در قالب طرح­های مواسات قابل حل نیست، هرچند همین اقدامات خداپسندانه و خیرخواهانه مردمی است که این بخش از شهر را زنده نگه داشته و به آینده امیدوار کرده است. راه­ حل این مشکل در توسعه کارآفرینی و اشتغال ­زایی است. باتوجه به اینکه اقتصاد زیارت مؤلفه‌‌ای مهم در مدیریت شهری کلان‌شهرهای مذهبی است و از طرفی این مناطق از شهر مشهد از نظر مسافت به حرم مطهر رضوی نسبتاً نزدیکتر از دیگر مناطق شهر هستند لذا کارآفرینی از طریق افزایش مدت‌زمان اقامت زائرین مرقد شریف امام هشتم (ع) می­تواند راه­ حلی اصولی برای این مهم باشد، هرچند ممکن است کمی زمان­ بر بوده و اهتمام جدی مسئولین مربوطه در استانداری و دیگر ارگان­ها را نیز می ­طلبد. همچنین با اجرای موارد فوق، می‌توان از پتانسیل اقتصادی حضور زائرین در جهت افزایش رفاه شهروندان و توسعه زیرساخت‌های شهر مشهد نیز بهره جست.

در این راستا باید گفت که در علم اقتصاد سه رکن اصلی زمین، نیروی کار و سرمایه تعیین کننده است و همانطور که مشخص است زمبن و نیروی کار در حاشیه شهر مشهد بسیار بیشتر از نقاط دیگر وجود دارد لذا با هدایت دقیق و حساب شده سرمایه می­توان انتظار تحرک اقتصادی در این پهنه را داشت. همچنین نزدیکی جغرافیایی برخی صنایع مهم شهر مشهد به این محدوده از شهر نیز، اهمیت این مسئله را دوچندان می ­نماید. در این راستا طرحی به نام چهارگام با مردم حاشیه در شورای ششم شهر مشهد پیشنهاد شده و به امید خدا اجرایی خواهد شد. گام اول شناسایی مشکلات و نیازهای حاشیه شهر، گام دوم شناسایی راه­ حل­های اجرایی برای رفع نیازها، گام سوم انتخاب راه­ حل بهینه و گام چهارم اجرای راه­ حل منتخب در قالب پروژه­ای عمرانی خواهد بود. بدین­ صورت­ که هرچهارگام توسط ساکنین حاشیه انجام خواهد شد، بطوریکه در محلات حاشیه شهر سمن­های مردم نهاد با عضویت متخصصین و اهالی حاشیه و با حمایت شورای شهر شکل گرفته و امورات چهاگانه فوق به این سمن­ها واگذار خواهد شد.

یکی از بغرنج ­ترین مشکلات فعلی حاشیه شهر مشهد، عدم وجود زیرساخت­های بهداشتی مناسب و مشکلات متعدد زیست­محیطی است که بعضاً زندگی را برای ساکنین این مناطق با مشکل مواجه کرده است. پیگیری رفع این موارد و بهینه ­سازی آن از مهمترین دستورکارهای شورای آتی می­باشد. عدم اجرای طرح اگو و جمع­ آوری پساب منازل، ساماندهی خروجی پساب­ های شهری، وجود مکان­ها و اراضی رهاشده که محل تخلیه نخاله­ های ساختمانی شده است، عدم اجرای کانال­های سرپوشیده در محیط زندگی مردم، بوی نامطبوع فاضلاب خانگی و صنعتی و مواردی از این دست، شرایط را برای رفاه عمومی دشوار نموده است. یکی از اقدامات خاص و مهم که جنبه درآمدزایی برای شهرداری نیز دارد، اجرای تصفیه­ خانه­ های لوکال در مبادی انتهایی شهر و خروجی کانال­های جمع­ آوری پساب شهری می­باشد. با جذب سرمایه­ گذار برای اجرای این تصفیه­ خانه­ ها علاوه بر رفع معضل بوی نامطبوع موجود، می­توان از خروجی آن برای آبیاری فضای سبز شهری نیز بهره برد. همچنین مطابق بند32 ماده71 قانونِ تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهاي اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، پیگیری و مطالبه­ ی جدی شورای شهر به­ عنوان نمایندگان مردم از مسئولین و متولیان اداره آب و فاضلاب مشهد برای اجرای طرح اگو در مناطقی که اجرا نشده است، از مهمترین اقدامات در این خصوص خواهد بود.

و نهایتاً یکی از اصلی ­ترین و اساسی­ ترین مشکلات حاشیه شهر مشهد، مسائل و کمبودهای فرهنگی و اجتماعی می­باشد. به نظر می ­رسد این­گونه معضلات محور قراردادن مساجد و استفاده از حداکثر توان دفاتر تسهیل­گری به مرور قابل حل است. در این راستا اجرای دو طرح “شناخت محلات و توازن طبقاتی” و “چهارگام با مردم حاشیه” بسیار راه گشا و کلید اصلی حل این مشکلات است، چراکه توجه صرف به مسائل فرهنگی بدون توجه به مسائل اقتصادی و نیازهای واقعی مردم چندان راه گشا نخواهد بود. همچنین یکی دیگر از مشکلات حاشیه شهر مشهد، آسیب­ های اجتماعی، حضور گسترده زمینه­ های جرم و البته کمبود امنیت در برخی مناطق است. در این راستا مدیریت شهری علاوه بر تعامل با دستگاه­های امنیتی و انتظامی در این خصوص، با گسترش فضاهای تفریحی و البته مهیا نمودن زمینه­ ی گسیلِ جمعیت به مکان­های جرم­ خیز، زمینه ­ی شکل­ گیری جرم و جنایت را کاهش خواهد داد.